Tuğba Kaplan
16 Haziran 2015
Oy kullanmayı mı bilmiyoruz yoksa sistem mi sorunlu? Son seçimlerde kullanılan oylardan 1,5 milyonu çöpe gitti. Bu rakam 5. büyük parti olan Saadet-Büyük Birlik ittifakının aldığı oyların 500 bin daha fazlası.
Genel seçim, ardında cevaplanması gereken sorular bırakarak sona erdi. Seçim sonrası koalisyon olacak mı, seçim ertelenecek mi, koalisyonu kim kuracak, Davutoğlu yine başbakan olacak mı, Cumhurbaşkanı Erdoğan yine her şeye müdahale edecek mi derken, bir de geçersiz oylar eklendi.
Türkiye genelinde yaklaşık 1 milyon 346 bin kişinin oyu geçersiz sayıldı. Bunların 537 bininin İstanbul’dan olması ise şaşırttı. Zira bu rakamlar 2007 ve 2011 yıllarında yapılan seçimlerde 537 bin 943 geçersiz sayılan toplam oy sayısıyla neredeyse eşit. Hâl böyle olunca akıllara “Oy kullanmayı mı bilmiyoruz yoksa sistem mi sorunlu?” sorusu geldi. Ülke genelinde her 100 oydan 3’ü geçersiz sayılırken, oran İstanbul’da yüzde 6’yı aştı. Bunun yanı sıra seçimlere ittifak yaparak giren Saadet ve Büyük Birlik Partisi 949 bin 893 seçmenin oyunu alarak, geçersiz oyların gerisinde kaldı. Bu sonuç, 1 buçuk milyona yaklaşan geçersiz oylarla yeni bir parti kurulabileceği yorumlarını da beraberinde getirdi.
Geçersiz sayılan oyların bu kadar fazla olmasının sebebini seçmenlerin bir kısmı oy pusulasına bağlıyor. Bu seçimlerde oy pusulasının YSK tarafından değiştirilmesi özellikle yaşlı seçmende kafa karışıklığına sebep olmuş görünüyor. Önceki seçimlerde bağımsız adaylar seçim pusulasında partilerden hemen sonra yer alıyordu. Son seçimlerde ise partilerin hemen altında yer verildi. Hâliyle bu, kafa karışıklığına sebep oldu. Bazı seçmenler önce oy vermek istediği partiye, sonra bir de altındaki bağımsıza mühür basarken, bağımsıza oy vermek isteyen seçmenlerin ise bağımsızın yanı sıra üstünde yer alan partiye mühür bastığı ortaya çıktı.
Partilerin ve bağımsız adayların sıralamasının dışında, bağımsız adayların, isimlerinin küçük puntolarla yazılması, partilerde olduğu gibi herhangi bir amblem, simge veya fotoğrafa sahip olmaması gibi durumların seçmeni tercih konusunda yanılttığı görülüyor. Bunların yanı sıra yanlışlıkla hem partiye hem bağımsıza oy kullanan seçmenin sandık kurulu tarafından uyarılması gerekiyordu. Ancak sandık kurulu başkan ve üyelerinin bu konuda yeterli tecrübeye sahip olmamasının da hataların artmasına sebep olduğunu söylemek mümkün.
Geçersiz oylara itiraz
Sandık tutanaklarında yer alan bilgiye göre oyların geçersiz sayılması için birçok sebep var. Mührü birden fazla partiye vurmak, kalemle ya da başka şekilde işaretlemek, mührü tam basmayıp kaydırmak, iki defa oy kullanmak. Ayrıca önceden hazırlandığı tespit edilen oy pusulasındaki oylar, parti veya aday altındaki belirlenmiş yuvarlak mühür alanı harici başka alana basılmış oylar, iktidara olan tepkisini sandığa gelip göstermekle yetinmeyip, AKP hariç tüm partilere evet mührü basılan oylar da geçersiz oylar kategorisinde yer alıyor.
Durumun hem partiler hem de bağımsız adaylar aleyhine bir sonuç çıkmasına sebep olduğu aşikâr. Ancak bazı partiler ve bağımsız adayların bu aleyhte durumu tersine çevirmekte gecikmediğini söylemek mümkün. Seçimlerden sonra özellikle geçersiz oyların sayıca fazla olduğu il ve ilçelerde partilerin itiraz ettiği haberleri her geçen gün artıyor. İtiraz edenler sadece partiler değil elbette. Bağımsız sayısının fazla olduğu İstanbul’daki adaylar, seçimlerde usul yönünden hata bulunduğunu öne sürerek, il genelinde seçimin iptal edilmesini istedi.
İstanbul’dan bağımsız milletvekili adayı olan Osman Pamukoğlu, Ersan Gökgöz, Levent Sekban ve Nevra Ölçer, YSK’ya iletilmek üzere İstanbul İl Seçim Kurulu’na itiraz dilekçesi sundu. İstanbul bağımsız milletvekili adayı olan Levent Sekban , İstanbul dışındaki illerde oy pusulalarında bağımsız adayların isimlerinin partilerden sonra yazıldığını söylüyor. İstanbul’da ise bağımsız adayların diğer illerden farklı olarak partilerin altında yer almasının sonucu değiştirdiğine dikkat çekiyor.
Sekban “İl Seçim Kurulu’na yaptığımız başvuru sırasında bir yetkili ‘İstanbul’da bağımsız aday sayısı çok fazla’ dedi. ‘Şu anda seçime 20 parti katıldı. Öncesinde 32 parti vardı. 32 partinin olduğu oy pusulası yan yana yapılıyor da 35 tane bölmenin olduğu oy pusulası partiler 20’ye indikten sonra neden yan yana yapılmıyor?’ sorumuza cevap veremediler.” diye konuşuyor.
İstanbul bağımsız milletvekili adayı olarak seçime giren Hakan Şükür’ün ise Twitter hesabı üzerinden “İstanbul’da 547 bin oyun geçersiz sayıldığı bir seçim gününün detaylarını sanırım siyasi tarihimiz satır aralarında yazacaktır. İstanbul’da 547 bin oy geçersiz. 410 bini bağımsız adaylara verilen oylar.” şeklindeki yorumu hayli dikkat çekiciydi. Bu itirazlara nasıl bir cevap gelir bilinmez, ancak görünen o ki, itiraz süresi bitene kadar il ve ilçe bazlarında sonuçlara itiraz artmaya devam edecek.
Sercan Çelebi
Oy ve Ötesi Derneği kurucusu
Hem partiye hem bağımsıza oy vereceğini sananlar vardı
Oy ve Ötesi’nin bu konuda henüz detaylı bir analizi olmadı. Genelde sandık tutanaklarında neden geçersiz oy kullanıldığı yazılıdır. Tutanaklara bakıp geçersiz oyların sebepleri araştırılabilir. Gün içinde bize bu konuyla ilgili başvuran müşahitlerimiz oldu ve biz iki temel durumla karşılaştık. Birincisi bazı yerlerde sandık kurulları zarflara mühür vurmayı atladığı için, gün ortasına kadar kullanılan oylar geçersiz sayıldı. Daha sonra mühür vurulsa da, çok da etkili olmadı.
İstanbul’da bu sayının yüksek olmasının sebebi bağımsız adayların fazlalığı. Oy pusulasında alt sırada yer alan bağımsızlara mühür basıp bir de partilere mühür basanların sayısı hayli fazla. Bunun sebeplerinden biri seçmenler arasında hem bağımsıza hem de partiye oy vereceğini düşünenlerin olması. Böyle bir durumda seçmen kurulu üyelerinin oy verenleri aydınlatması gerekiyordu. Bu kadar fazla geçersiz oy kullanılması durumunda sonraki seçimlerde hem seçmenlere hem de sandık kurulu başkan ve üyelerine daha iyi eğitim verilmesi gerekiyor.
